سمیه غلامی1، پژمان قاسمی نژاد2، معصومه سبزعلی3
1- دانشجوی کارشناسی ارشد گیاهان دارویی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت
2- دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اردبیل
3- دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی کشاورزی- اقتصاد کشاورزی دانشگاه پیام نور- مرکز تهران- واحد کرج
دانشکده کشاورزی-گروه باغبانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت.
چکیده
این تحقیق به منظور تعیین مناسب‌ترین تیمار جهت شکستن خواب بذر در گیاه دارویی بابا آدم انجام گرفت. جهت شکستن خواب بذر بابا آدم تیمار تلفیقی اسید جیبرلیک با 2 غلظت (ppm 150 و ppm 300) و سرما دهی بذر به مدت 4 و 8 روز انجام شد و یک سطح شاهد بدون جیبرلیک اسید و سرما نیز در نظر گرفته شد. ابتدا بذور در سطوح جیبرلیک (ppm 150 و ppm 300) و یک سطح شاهد بدون جیبرلیک به مدت 24 ساعت تیمار شد سپس بذور توسط هیپوکلریت سدیم 5/2 درصد به مدت 7 دقیقه استریل شد. پس از استریل بذور به داخل پتری منتقل و مقدار 7 میلی لیتر آب مقطر به هر پتری اضافه شد. سپس پتری ها به یخچال با دمای 4 درجه منتقل شدند. پس از 4 و 8 روز به ژرمیناتور منتقل شدند و شمارش آن‌ها آغاز شد و تا 10 روز ادامه داشت. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 روز تکرار انجام گرفت. با توجه به جدول تجزیه واریانس برای سطوح جیبرلیک، در کلیه‌ی شاخص‌ها جز متوسط جوانه زنی روزانه در سطح 1% اختلاف معنی داری مشاهده گردید. همچنین برای سرما شاخص درصد جوانه زنی در سطح 1% و شاخص متوسط زمان جوانه زنی در سطح 5% معنی دار شد و سایر شاخص‌ها اختلاف معنی داری نداشتند. در بین اثرات متقابل تنها شاخص جوانه زنی در سطح 1% درصد معنی دار و در بین سایر شاخص‌ها اختلاف معنی داری دیده نشد.
کلمات کلیدی: اسید جیبرلیک، سرما، جوانه زنی، خواب بذر بابا آدم.
مقدمه
بذرهای بسیاری از گیاهان مرتعی دارویی و علف‌های هرز موجود در رویشگاه‌های طبیعی با داشتن یکی از انواع خواب از طریق گسترش زمان و مکان جوانه زنی بقای خود را برای سال‌های طولانی تضمین می‌کنند. اما برای تکثیر و کشت این گیاهان، رهایی از خواب و جوانه زنی یکنواخت بذرها ضروری می‌باشد (تاج‌بخش،1357). عوامل موثر در خواب بذر شامل پوسته‌ی بذر (نفوذ ناپذیری پوسته بذر نسبت به آب. نفوذ ناپذیری پوسته‌ی بذر نسبت به اکسیژن و مقاومت مکانیکی پوسته‌ی بذر)، جنین (جنین در حال رکود و جنین نابالغ) و بازدارنده‌ها (وجود مواد بازدارنده در بذرها) می‌باشد که هرکدام از این ساز و کارها به دلایل گوناگونی اتفاق افتاده و با توجه به عامل ایجاد کننده‌ی خواب، روش‌های مختلفی برای تحریک جوانه زنی بذرها وجود دارد (لطیفی. 1380). مکی زاده تفتی و همکاران (1385) در تحقیقی به منظور تعیین مناسب‌ترین تیمار جهت شکستن خواب بذر های 3 گونه دارویی روناس، اکیناسه و مورد 3 آزمایش جداگانه انجام دادند. نتایج نشان داد که در گونه‌ی دارویی روناس بالاترین درصد جوانه زنی مربوط به تیمار اسید سولفوریک 90 درصد به مدت 15 دقیقه می‌باشد و مشخص شد خواب بذر از نوع فیزیکی بوده است. در گونه دارویی اکیناسه بالاترین درصد جوانه زنی در تیمار تلفیقی کاربرد جیبرلیک اسید بر روی بذرهای سرما دهی شده حاصل شد و این نشان می‌دهد که خواب از نوع فیزیولوژیک بود. در گونه دارویی مورد بالاترین درصد جوانه زنی در تیمار دهی پوسته حاصل شد. این موید این بود که مقاومت مکانیکی پوسته مانعی در مقابل خروج جوانه است. در تحقیقی توسط بلیک (1935) مشاهده شد که هنگامی که بذرهای E.pallida و E.angustifolia به طور مستقیم در بهار کشت شوند جوانه زنی مشاهده نمی‌گردد. ولی در کشت پاییزی، جوانه زنی بذرها به 2 تا 38 درصد می‌رسد. این تحقیق با هدف شناسایی و تعیین مناسب‌ترین تیمار جهت شکستن خواب بذر گیاه دارویی بابا آدم انجام شد.
مواد و روش‌ها
این آزمایش در بهار سال 1390 در آزمایشگاه شرکت اقتصاد نوین کشاورزی بروجرد روی بذر گیاه دارویی بابا آدم بومی استان مازندران به منظور بررسی عوامل موثر بر شکست خواب بابا آدم انجام شد. در ابتدا بذور در سطوح جیبرلیک ppm 150 و ppm 300 و یک سطح شاهد بدون جیبرلیک به مدت 24 ساعت تیمار شد، سپس بذور توسط هیپوکلریت سدیم 5/2 درصد به مدت 7 دقیقه استریل شد. سپس تعداد 15 بذر بر روی کاغذ صافی واتمن در داخل پتری 12 میلی متری کشت شدند و به هر کدام به میزان 7 میلی لیتر آب مقطر استریل اضافه گردید. در مرحله‌ی بعد جهت اعمال سرما بذور به داخل یخچال با دمای 4 درجه سانتی‌گراد به مدت 4 و 8 روز انتقال یافتند و یک سطح شاهد بدون سرما نیز در نظر گرفته شد. شمارش بذرهای تحت تیمار سرما پس از انتقال به ژرمیناتور و شمارش بذرهای شاهد یک روز پس از کشت به مدت 10 روز انجام گرفت. در این بین طول ریشه به 2 میلی‌متر به عنوان شاخص جوانه زنی در نظر گرفته شد. جهت بررسی تأثیر جیبرلیک اسید و سرما بر شکست خواب بذر بابا آدم از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار استفاده گردید. با توجه به جوانه زنی بذور شاخص‌های زیر محاسبه گردید و پارامترهایی مانند: درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، سرعت ظهور گیاهچه، متوسط جوانه زنی روزانه، متوسط زمان جوانه زنی و شاخص جوانه زنی مورد بررسی قرار گرفت. در پایان نیز محاسبات آماری با استفاده از نرم افزارهای MSTAT-C، EXEL و SPSS انجام گرفت. جهت مقایسه میانگین‌ها از آزمون دانکن در سطح 5% استفاده شد.
نتایج و بحث
با توجه به جدول تجزیه‌ی واریانس برای سطوح جیبرلیک، در کلیه شاخص‌ها جز متوسط جوانه زنی روزانه در سطح 1% اختلاف معنی داری مشاهده گردید. همچنین برای سرما شاخص درصد جوانه زنی در سطح 1% و شاخص متوسط زمان جوانه زنی در سطح 5% معنی دار شد و سایر شاخص‌ها اختلاف معنی داری نداشتند. در بین اثرات متقابل تنها شاخص جوانه زنی در سطح 1% درصد معنی دار و در بین سایر شاخص‌ها اختلاف معنی داری دیده نشد. مکی زاده تفتی و همکاران (1385) در تحقیقی نشان دادند که تیمار جیبرلیک اسید با غلظت ppm 250 و 500 به طور معنی داری سبب افزایش جوانه زنی بذرهای اکیناسه نسبت به شاهد گردید و بذرها در تیمار جیبرلیک با غلظت ppm 250 و 500 به ترتیب 77% و 76% جوانه زدند که به مراتب بیشتر از شاهد بود همچنین تیمار سرما دهی بذرها به مدت 4 و 7 و 10 هفته در دمای C 4-2 سبب افزایش جوانه زنی بذرها به میزان 84% و 80% و 83% گردید که به طور معنی داری بیشتر از شاهد بود.
جدول 1- تجزیه واریانس برای صفحات اندازه گیری شده
| درصد جوانه زنی | شاخص جوانه زنی | سرعت ظهور گیاه چه | متوسط جوانه زنی روزانه | متوسط زمان جوانه زنی | سرعت جوانه زنی | درجه آزادی | |
| 104.903** | 461.081** | 87.293** | 0.507n.s | 84.856** | 53.547** | 2 | جیبرلیک |
| 10.717** | 20.068** | 1.086n.s | 0.388n.s | 6.699* | 0.292ns | 2 | سرما |
| 2.005n.s | 8.242** | 0.168ns | 0.047n.s | 2.361n.s | 0.168 | 4 | اثر متقابل |
| 0.827 | 0.384 | 0.317 | 0.152 | 0.868 | 0.168 | 18 | خطا |
| 10.60% | 5.84% | 12.18% | 16.14% | 18.52% | 0.289 | CV% |
به منظور بررسی اثرات هرکدام از تیمارهای اعمال شده (جیبرلیک، سرما) بین آن‌ها مقایسه‌ی میانگین انجام گرفت که نتایج در جدول‌های (2 و 3) ارایه شده است. مقایسه میانگین اثر متقابل بین جیبرلیک اسید و سرما نشان داد که در بین سطوح جیبرلیک و سرما بهترین سطح مربوط به سطح ppm 300 جیبرلیک و 8 روز سرما بود که در اکثر شاخص‌ها به استثنای شاخص جوانه زنی بهترین نتیجه را داشت و ضعیف‌ترین تیمار مربوط به سطح بدون جیبرلیک و بدون سرما بود که در اکثر شاخص‌ها رتبه‌ی پایین‌تری را دارا بود. از آنجا که اثرات متقابل معنی دار شده پس نمی‌توان در مورد بهترین سطح جیبرلیک و سرما به تنهایی قضاوت کرد و باید بر اساس مقایسات میانگین اثرات متقابل ترکیب بهترین سطح جیبرلیک و سرما را معرفی کرد.
جدول 2- مقایسه میانگین اثر متقابل بین سطوح جیبرلیک و سرما
| درصد جوانه زنی | شاخص جوانه زنی | سرعت ظهور گیاه چه | متوسط جوانه زنی روزانه | متوسط زمان جوانه زنی | سرعت جوانه زنی | اثر متقابل | سرما (روز) | جیبرلیک
(ppm) |
| 3.870 e | 2.490 f | 1.067 c | ab 2.527 | c 1.453 | 1.367c | 1 | 1 | 1 |
| 4.343 de | 2.683 f | 1.140 c | 2.833 a | 1.330 c | 1.590 c | 2 | 2 | 1 |
| 5.700 d | 2.297 f | 0.9000 c | 2.603 ab | 1.927 c | 1.530 c | 3 | 3 | 1 |
| 10.12 bc | 14.82 c | 6.460 ab | 2.203 ab | 7.863 a | 5.057 b | 4 | 1 | 2 |
| 9.937 bc | 11.96 e | 6.377 ab | 2.387 ab | 5.057 b | 4.970 b | 5 | 2 | 2 |
| 11.59 ab | 13.18 d | 5.827 b | 1.950 b | 5.390 b | 5.130 b | 6 | 3 | 2 |
| 11.10 ab | 18.89 a | 6.927 a | 2.183 ab | 8.370 a | 5.883 ab | 7 | 1 | 3 |
| 8.560 c | 12.61 de | 6.980 a | 2.747 a | 6.123 b | 5.947 ab | 8 | 2 | 3 |
| 12.00 a | b 16.54 | 5.943 ab | 2.310 ab | 7.780 a | 6.667 a | 9 | 3 | 3 |
به منظور بررسی ارتباط بین شاخص‌های جوانه زنی با تاکید بر درصد جوانه زنی همبستگی بین صفات به روش پیرسون اندازه گیری شد. با توجه به جدول همبستگی بین شاخص‌های جوانه زنی بین کلیه شاخص‌ها به جز متوسط جوانه زنی روزانه در سطح 1% همبستگی مثبت معنی داری دیده شد.
جدول3- همبستگی بین شاخص‌های جوانه زنی
| شاخص جوانه زنی | سرعت ظهور گیاه چه | متوسط جوانه زنی روزانه | متوسط زمان جوانه زنی | سرعت جوانه زنی | |
| .978** | متوسط زمان جوانه زنی | ||||
| -.794* | -.710* | متوسط جوانه زنی روزانه | |||
| -.786* | .976** | .973** | سرعت ظهور گیاهچه | ||
| .999** | -.785* | .983** | .977** | شاخص جوانه زنی | |
| .837** | .824** | -.606 | .899** | .919** | درصد جوانه زنی |
منابع
– تاج‌بخش، م.1357.بذر (شناخت-گواهی و کنترل آن).انتشارات احرار تبریز.182 صفحه.
– لطیفی، ن.1380. فنون در علم بذر و فناوری. انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان،310 صفحه.
– مکی زاده تفتی، م. فرهودی، ر. نقدی بادی، ح. مهدی زاده، ع.1385.تعیین بهترین تیمار افزایش جوانه زنی بذر گیاهان دارویی روناس (Rubia tinctorum)، اکیناسه (Echiacea angustiafolia) و مورد (Myrtus communis). فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. جلد 22 شماره 2 . صفحه‌ی 105-116.
-Blake, A.K., 1935. Viability and germination of seeds and early life history of prairie plants. Ecological monographs 405-460.
Combined effects of treatments gibberlic acid and cold can on the parameters germination and seed dormancy of Arctium lappa
Somayeh Gholami 1, Pejman Ghaseminejad 2, Azadeh Sabzali3, Mahsa Hoseini4
1-University graduate student in medicinal plants Jiroft
2- MS Student of Agronomy, Islamic Azad University, Ardabil Science and Research
3- Graduate student Agricultural Engineering – Agricultural Economics Glider – Center of Tehran – Karaj Branch
4- Agriculture engineering student (Bsc), Tehran Azad university of Science & research branch
Department of Agriculture – Department of Horticulture University Jiroft
Abstract
The study is to determine the best treatment for seed dormancy for Arctium lappa. For seed dormancy Arctium lappa Combination treatment with 2% concentrations of gibberlic acid (150ppm &300ppm) and cold can seeds for 4 and 8 days were and a level of control was considered as gibberlic acid and cold. The first seeds of gibberlic (150ppm &300ppm) and a control surface were then treated for 24 hours without gibberlic seeds by sodium hypo chloride, 2/5 percent to 7 minutes were sterilized. The sterilized seeds were transferred into Petri and 7 ml of distilled water was added to each Petri. The Petri dishes were transferred to the refrigerator with a temperature of 4 degrees. After 4 and 8 days were Germinator and They began counting and for 10 days continued. A factorial experiment in completely randomized design with 3 day replications was the variance except table for gibberlic levels; in all indicators the daily average germination was significant at 1%. The index for cold germination at 1% and Index the average germination time was significant at 5% level and no meaningful difference in other indicators. The between only significant effect on germination percentage at 1% significant and meaningful difference was found other parameters.
Keywords: Arctium lappa, Cold, Germination, Gibberlic acid, Seed dormancy.
